Klik hier, als links het navigatiemenu ontbreekt.

Theeceremonie - chadô

Geschiedenis
Thee was al lange tijd bekend in China maar pas in de 7e eeuw steeg het uit tot een hooggewaardeerd genotsartikel. De theebladeren werden gestoomd, fijngewreven en tot koeken geperst. Hiervan sneed men weer stukjes om thee te zetten. De stukjes  werden dan gekookt en het aftreksel werd gedronken. Dit was de thee die de monniken in de 8e eeuw in Japan introduceerden. Later (vanaf de 13e eeuw in Japan) werd poederthee (matcha) gebruikt. Van speciale theeplanten worden de theeblaadjes verpulverd en dit poeder wordt overgoten met heet water en geklopt met een speciale bamboe theekwast (chasen). Dit levert een ietwat dikkige, groene bittere thee op. Zoals de monniken de eersten waren die in Japan thee drinken, zo waren het ook de (Zen)monniken die de thee gebruikten bij hun rituelen en waarbij ook het zetten en drinken van de thee volgens strikte rituelen verliepen. De boeddhistische monnik Jukô (1422-1502) was de eerste die een aantal regels voor de theeceremonie opstelde maar het was Sen no Rikyu (1522-1591) die de regels en de ceremonie tot een ware kunst verhief. Andere bekende theemeesters waren Murata Mokichi Shukô (1423-1502) en Takeno Jôô (1502-1555). Zij hebben bijgedragen aan de wijze waarop de theeceremonie nog heden ten dagen wordt uitgevoerd, meestal in een speciaal theehuisje van de gastheer.

De theeceremonie
Een dergelijk theehuisje (chashitsu) ligt dan ver in een tuin, zodat de gast direct bij het betreden van de tuin, op weg naar het theehuisje, direct in een andere wereld terecht komt. Na het reinigen van de handen en het gezicht met water betreedt men samen met de andere genodigden het theehuisje. Door een lage opening zodat men gebukt (en vroeger ook zonder wapens) en meestal op de knieën het huisje moet binnengaan. Deze wijze van binnengaan bevorderde het gevoel van nederigheid. Eerst wordt er een eenvoudig maal bereid en pas daarna volgt de theeceremonie. Hierbij gebeurt alles volgens strikte rituelen en voorgeschreven handelingen. Het is een manier om een bepaalde geestelijke gemoedstoestand (wabi) te bereiken. 
De theeceremonie wordt in het Japans wel met verschillende begrippen aangeduid, zoals met chadô of sadô, dat 'de weg van de thee' betekent, maar ook bijv. met 'cha no yu'. Letterlijk vertaald staat hier 'heet water voor de thee'.

De poederthee wordt in een lakdoos ('natsume') bewaard.		Met een lange dunne lepel, de 'chashaku' wordt de groene theepoeder uit de 'natsume' in een theekom geschept.
Met een speciale lepel, de 'hishaku' wordt heet water op het groene poeder gegoten en vervolgens gebruikt men de 'chasen' om te roeren....		......tot een schuimige, groene, licht dikke thee is ontstaan. Bij ontvangst van de thee buigt men, zet de kom op de palm van de linkerhand en draait met 3 korte bewegingen de kom met de klok mee.

Het thee maken op zich is geen ingewikkeld proces en wordt uiteraard uitgevoerd door de gastheer/gastvrouw. Het is meer het ritueel er omheen plus de exact vastgelegde gebaren die gracieus en op voorgeschreven wijze uitgevoerd dienen te worden, die het tot een ceremonie maken. In het Japans heet thee: 'cha'. Met spreekt echter van 'o-cha', hetgeen 'eerbiedwaardige thee' betekent. Met 'ocha' wordt expliciet de Japanse groene thee bedoeld, de groene thee die we hier ook kennen. De buitenlandse (zwarte) thee, zoals de Engelse, wordt 'kôcha' genoemd. Voor de theeceremonie gebruikt men echter, zoals boven al genoemd, fijne groene poederthee, die weer 'matcha' wordt genoemd, maar ook 'kocha' (zonder accent circonflexe). Voor de theeceremonie gebruikt men allerlei speciale gereedschappen.

Voor een 'echte' theeceremonie wordt men alleen of met slechts een paar mensen door de gastheer uitgenodigd. Dit gebeurt dan in een theehuis of in ieder geval in een traditioneel Japans vertrek met tatamimatten op de vloer. Met zit op Japanse wijze, dus op de knieën, op de vloer. De ceremonie ademt een sfeer van rust, sereniteit en traditie waarbij een gepaste conversatie wordt gevoerd. De gastheer is over het algemeen een liefhebber van de theeceremonie en met een beetje geluk is hij in het bezit van een zeer oud en traditioneel serviesstuk, zoals een theekom of ketel. Het is dan gepast om enige lovende opmerkingen hierover te maken, richting gastheer. Deze originele, oude serviesstukken zien er overigens vaak niet perfect uit (bijv. net niet helemaal symmetrisch), maar het is juist die niet-perfectie die men als perfect beschouwt.

Tijdens de ceremonie wordt ter plekke het water gekookt in een ketel, ('kama') op een oventje, de ('furo'). De watervoorraad wordt bewaard in een 'mizusashi'. Dit water wordt niet alleen gebruikt om de thee te zetten maar ook om de theekommen, 'chawan', schoon te spoelen.
Met de 'chashaku', een lange dunne lepel van bamboe, wordt de groene poeder in een 'chawan' (de theekom) geschept. Vervolgens wordt met een grotere bamboelepel (de 'hishaku') heet water uit de ketel in de theekom op de groene poeder gegoten. De 'chasen' (een bamboekwast) wordt gebruikt om te roeren tot een schuimige groene substantie is ontstaan. De gastheer zet de bereide kom met thee voor de gast neer en maakt daarna een buiging (nog steeds, net als alle andere aanwezigen, op zijn knieën). De gast dient, eveneens na het maken van een buiging, de kom te pakken en op de palm van zijn linkerhand te plaatsen. Met de rechterhand wordt de kom met 3 kleine draaiingen, met de klok mee, gedraaid en kan er, met gepaste eerbied, gedronken worden. Na het drinken wordt het deel van de kom waar men gedronken heeft met de rechterhand schoongeveegd en de kom wordt, na weer 3 kleine draaiingen, nu tegen de klok in, op de grond neergezet.

In de loop van de tijd hebben zich verschillende theescholen ontwikkeld. De bekendste twee zijn de Urasenke theeschool en de Omotesenke theeschool (eigenlijk betekent 'senke' al theeschool). In Nederland (Amstelveen) is een afdeling van de Urasenke theeschool. Urasenke theemeester Herman Somsen geeft regelmatig demonstraties theeceremonie, o.a. in het Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden. Maar ook andere organisaties verzorgen demonstraties theeceremonie, zoals TAO en het Japans Cultureel Centrum in Amsterdam, voor adressen, zie de pagina 'Adressenlijst'.

Links

Literatuur

kanji:
cha = 茶 ; o-cha = お茶 ; cha no yu = 茶の湯 ; chadô = sadô = 茶道 ; chashitsu = 茶室

Deze pagina is een onderdeel van Uchiyama's website over Japan