Klik hier, als links het navigatiemenu ontbreekt.

Onderwijs in Japan

Geschiedenis van het onderwijs in Japan
Tijdens de Edoperiode (1603-1868) had men een streng systeem van 4 sociale klassen. De samoerai vormden de hoogste klasse van deze vier. De landeigenaren stichtten scholen voor de kinderen van deze krijgers of samoerai. Hoewel de leden van de kooplieden- en landbouwersklasse een lagere sociale status hadden was een groot aantal van hen wel rijker. (De samoeraiklasse wilde eigenlijk niets met geld te maken hebben.) Deze rijkere kooplieden en landbouwers stichtten op het platteland scholen voor hun kinderen. Voor de kinderen van het gewone volk in de steden waren er ook nog 'terakoya', een soort privéschool waar ze lezen en schrijven leerden.
Na de Meiji omwenteling (1868) werd in 1872 een nationaal onderwijssysteem ingevoerd, er kwamen in het hele land basis- en middelbare scholen. Vanaf 1886 was er 3 of 4 jaar verplicht onderwijs voor kinderen op de basisschool dat in 1908 verlengd werd tot 6 jaar en vanaf 1900 gratis was.
Na de Tweede Wereldoorlog werd het opnieuw verlengd, nu tot 9 jaar, voor basis- en lagere middelbare school.
Ter vergelijking: in Nederland trad de eerste leerplichtwet in 1901 in werking, die onderwijs verplicht stelde voor kinderen van 6 tot 12 jaar. In 1969 werd deze leerplicht veranderd in 5 tot 16 jaar.

Sinds 1947 heeft men in Japan twee basiswetten die onderwijs garanderen voor iedereen, ongeacht geloof, sekse, ras, sociale status of wat dan ook. Belang wordt gehecht aan staatskunde, maatschappijkunde en godsdienstige tolerantie en verbiedt elk verband tussen het onderwijs enerzijds en politiek of godsdienst anderzijds. Dit laatste zou, bijvoorbeeld. door het opheffen van de vrijheid van onderwijs, ook zeker een aantal problemen in Nederland oplossen, maar helaas staat onze christelijke erfenis ons hierbij in de weg.

Onderwijssysteem
Leerplicht is van basisschool t/m lagere middelbare school, dus van 6 t/m 15 jaar.
Men kent in Japan 5 fasen in het onderwijssysteem. Als we de kleuterschool even vergeten duren de achtereenvolgende leerperioden 6, 3, 3 en 4 jaar en het wordt daarom wel het 6-3-3-4 systeem genoemd.

Schoolkinderen met witte en rode petjes, altijd nieuwsgierig naar westerlingen.

Yôchien en hoikuen
In Japan kunnen de kinderen naar een kleuterschool gaan als ze 3-4 jaar zijn (yôchien).
Op de kleuterschool krijgen de kleuters al te maken met strikte regeltjes waar ze zich aan te houden hebben, zoals beleefdheidsvormen, respect hebben voor elkaar, buigen voor de juffrouw en buigen voor de vlag, maar ook zaken als opruimen. Sommige bronnen merken op dat de latere correcte Japanse omgangsvormen mogelijk hier het gevolg van zijn.
Ook voor de ouders gelden er overigens allerlei strenge regels.
Sommige kleuterscholen zijn verbonden met een basisschool en soms zelfs met de vervolgopleidingen tot en met de universiteit aan toe. Beroemde en daardoor gewilde universiteiten die verbonden zijn met een kleuterschool hebben dan al een soort toelatingsexamen voor de bijbehorende kleuterschool. Naast de yôchien heeft men ook nog de hoikuen, een soort peuterschool/kinderdagverblijf, waar baby's al vanaf een maand of 3-4 naar toe kunnen. De yôchien vallen onder de minister van onderwijs, de hoikuen onder het ministerie van gezondheid.

Shôgakko (6 jaar)
In Japan beginnen de kinderen met de basisschool in april (begin van het schooljaar), als ze dan 6 jaar oud zijn. Hier kunnen dus dan een aantal jaren kleuterschool aan vooraf zijn gegaan. Met het basisonderwijs begint ook de leerplicht die 9 jaar duurt en gedurende deze periode is het onderwijs gratis. De meeste basisscholen hebben geen verplicht schooluniform maar bijv. tijdens uitstapjes van school hebben de kinderen van dezelfde klas wel vaak identiek gekleurde petjes op.

Klas in Japan Foto: The Japan Forum

Naast de gewone vakken, zoals wiskunde, Japans, het lezen en schrijven van kanji (in 6 jaar leert men 1006 van deze Japanse karakters), Engels en muziek, krijgen hier ook andere typisch Japanse zaken als kalligrafie (shodô) en het schrijven van haiku (Japanse dichtvorm) volop aandacht. Tevens krijgen de leerlingen verschillende taken, zoals het gezamenlijk schoonmaken van klaslokalen en gangen.
Het Japanse schoolsysteem kent voor het basis- en middelbaar onderwijs geen rapporten of testen om te kijken of een leerling door mag gaan naar het volgend schooljaar. In principe gaat iedereen automatisch door naar het volgend schooljaar. Wel is het mogelijk dat ouders vragen of een kind een jaar mag overdoen, bijvoorbeeld omdat sommige middelbare scholen een soort toelatingsexamen hebben en de leerling hier nog niet klaar voor is.
Opvallend is dat de kinderen op de basisschool gezamenlijk en in een roterend rooster zelf de school schoon en netjes houden. Na de lesuren worden gedurende 15-20 minuten het klaslokaal, de gangen, hal, toiletten e.d. schoongemaakt. Dat is een bewuste keuze van het ministerie van Onderwijs geweest, als 'uitbreiding van de ontwikkeling en persoonlijkheid in een goede mentale en fysieke harmonie'.

Chûgakkô (3 jaar)
Na de basisschool begint de lagere middelbare school. Deze scholen kennen meestal wel een schooluniform. Voor de meisjes een matrozenjurkje en de jongens hebben een zwart, militairachtig uniform. De laatste tijd wordt het verplichte schooluniform nog al eens ter discussie gesteld. Leerlingen kunnen met dit diploma in feite al werk zoeken, maar een zeer hoog percentage (> 90%) gaat door naar de vervolgopleiding, de hogere middelbare school (is een high school). Ook de chûgakkô kent dus geen rapporten of testen. Iedereen gaat door naar het volgende leerjaar.

Advertentie voor een prep school Kokei Juku

Kôtôgakkô (3 jaar)
Na de lagere middelbare school komen 3 jaar hogere middelbare school. Dit is een zware tijd omdat er nu geblokt moet worden voor de toelating tot de universiteit. Hoewel het gebruikelijk is dat de meisjes na het trouwen hun dienstbetrekking verlaten en dus weinig kans op een carrière maken, doet toch iedereen, dus jongens én meisjes, zijn best om toegelaten te worden tot de universiteit. Elke dag wordt na de gewone school en soms in de weekenden, een 'prep of cram school' (juku of yobikô) bezocht om zoveel mogelijk (feiten)kennis op te doen en moet er tot diep in de nacht gestudeerd worden.

Het uiteindelijke succes in de maatschappij wordt voor een belangrijk deel bepaald door de universiteit waar men gestudeerd heeft. De beste universiteiten (zoals die in Tokyo) geven min of meer garantie voor een goede baan bij een grote maatschappij of bij de overheid, met banen voor het leven. Daardoor is felle concurrentie ontstaan tussen de studenten en is de tijd voor het toelatingsexamen voor een dergelijke universiteit vaak een hel voor de studenten. Tot diep in de nacht moet er gestudeerd worden en worden er extra scholen bezocht om zoveel mogelijk kennis op te doen. Er is een gezegde dat in die tijd 5 uur slapen per nacht betekent dat men zeker zakt en 3 uur slapen per nacht kans geeft op toelating. Zoals al hierboven is vermeld, heeft een aantal universiteiten de middelbare-, basis- en kleuteronderwijs bij elkaar gebracht tot één instituut en dit houdt in, dat als men eenmaal als kleuter is toegelaten tot de kleuterschool van een dergelijk instituut, men ook makkelijker kan doorstromen naar de bijbehorende universiteit. Dit betekent dat de concurrentieslag in feite al op kleuterleeftijd begint.
Het onderwijs in Japan krijgt tegenwoordig forse kritiek te verwerken omdat dit systeem is gebaseerd op kennis en niet, zoals in het westen, op geestelijke ontplooiing en creativiteit. Hier geldt zeker een gezegde dat in het algemeen wel geldt voor Japan: een spijker die boven de andere spijkers uitsteekt, sla je terug.

Daigaku (4 jaar)
Is men eenmaal geslaagd voor het toelatingsexamen van de universiteit dan breken 4 mooie jaren aan. De gemiddelde student is al vrij zeker van zijn eindexamen en, afhankelijk van de universiteit, ook al vrij zeker van een baan. De universiteitsjaren worden dan ook gezien als de laatste jaren dat hij/zij kan leven en doen zoals hij wil, niet gebonden door het 'Japanse keurslijf'. Daarna breekt de tijd aan van de 'sararii-man', (afgeleid van het Engelse 'salary-man'). Men wordt geperst in het zeer strakke keurslijf van de Japanse maatschappij van de 'gemiddelde witteboordenman', met een standaard pak en een standaard stropdas, met een gemiddeld huis, een gemiddeld gezin en als iedereen in de trein of ondergrondse geperst, op weg naar het werk, 's avonds tot laat werken, of drinken met de collega's in de karaokebar en pas laat weer thuis.

Schoolvakanties
Tenslotte nog iets over de schoolvakanties. Hoewel het nieuwe schooljaar steeds in de maand april begint, zijn de schoolvakanties net als bij ons in de zomer. Dat betekent meestal van half juli tot eind augustus. Dit is overigens wel iets verschillend per regio.

Links

Deze pagina is een onderdeel van Uchiyama's website over Japan